Ή αργεί να φτάσει. Στον κάθε πατέρα, από κάθε παιδί...
Σαν σήμερα το 1924 πέθανε σε ηλικία 41 χρονών ο Φραντς Κάφκα, για το πρόσωπο και το έργο τού οποίου δεν χρειάζεται να γράψουμε κάτι άλλο. Θα σταθούμε μόνο σε μια στιγμή τής ζωής του, όπου συμπυκνώνονται όλες της οι στιγμές. Πέντε χρόνια πριν τον θάνατό του, όταν έγραψε ένα γράμμα που δεν έφτασε ποτέ στον παραλήπτη του. Έφτασε όμως σ' εμάς το 1953, όταν ο φίλος του Μαξ Μπροντ αποφάσισε να μη σεβαστεί την επιθυμία τού αποστολέα και να δημοσιεύσει την επιστολή, όπως και τα άλλα γράμματά του σ' εμάς. Τον Πύργο, τη Δίκη, τη Μεταμόρφωση...
ΤΡ.
Το «Γράμμα στον πατέρα» τού Φραντς Κάφκα κυκλοφόρησε τελευταία σε νέα μετάφραση (τέλη τού 2019) και ένα κατατοπιστικό επίμετρο του μεταφραστή (Βασίλη Τσαλή) από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο. Σ' αυτό το «γράμμα» εναλλάσσονται διαρκώς οι σκληρές κατηγορίες τού συγγραφέα προς τον πατέρα του με την αυτοκριτική, έως και την ενοχή. Μια στάση επιθετική, η οποία την αμέσως επόμενη στιγμή μετατρέπεται σε αμυντική, διαβάζουμε στο επίμετρο.
Ο Κάφκα, αντιμέτωπος με μια ασφυκτική και πανταχού παρούσα πατρική εξουσία, η οποία συμπυκνώνει και έναν ψεύτικο κόσμο τού παρελθόντος που ο Κάφκα θέλει να διαγράψει από τη ζωή του, δείχνει από την πρώτη γραμμή τη διάθεσή του να μιλήσει καθαρά. «Πολυαγαπημένε πατέρα, κάποια στιγμή, προσφάτως, με ρώτησες γιατί ισχυρίζομαι πως σε φοβάμαι».
Απέναντι στις κατηγορίες τού πατέρα του, «για ψυχρότητα, αποξένωση και αγνωμοσύνη και μάλιστα με τέτοιον τρόπο, σαν να ήταν όλο το φταίξιμο δικό μου», ο Κάφκα, θέλοντας ίσως να βρει έναν τρόπο, «να συνάψουμε ειρήνη κάποιας μορφής», αποτυπώνει τη δική του οπτική για όλα τα θέματα που έχουν αποτελέσει πεδίο σύγκρουσης, χωρίς να αποκρύπτει όσα προσάπτει στην καταπιεστική συμπεριφορά τού πατέρα.
Μιλάει για τα τραύματα, για τις απογοητεύσεις. «Εσύ ο ίδιος, ο άνθρωπος που αποτελούσε για μένα το μέτρο τών πάντων, δεν ακολουθούσες τις αρχές που μού επέβαλλες». Την ασφυξία που ένοιωθε. «Όλες μου οι σκέψεις ήταν υποταγμένες στο δικό σου βαρύ αποτύπωμα». Τον φόβο. «Ήμουν ένα φοβισμένο παιδί». Την ταπείνωση. «Ξέμαθα να μιλώ, μού αφαίρεσες πολύ πρώιμα το δικαίωμα του λόγου».
Μιλάει για την τσακισμένη αυτοπεποίθηση και την ενοχή που αισθανόταν. «Είχα χάσει την αυτοπεποίθησή μου απέναντί σου και την αντικατέστησα με ένα απέραντο αίσθημα ενοχής». Και βεβαίως δεν θα παραλείψει να αναφερθεί στην «αποστροφή» τού πατέρα για τη συγγραφική δραστηριότητα του γιου. «Η συγγραφή ήταν ένας μακρύς αποχαιρετισμός από σένα».
Μια «ανοιχτή επιστολή», που η ανάγνωσή της δικαιώνει την άποψη πολλών μελετητών τού καφκικού έργου που την θεωρούν πλέον κλειδί για την κατανόηση πολλών πλευρών τού έργου του.